• Txema HORNILLA
• 13/ 11/ 2001

Artikuluaren hasieran inauteri ospakizunak eta garizumakoak kontrajartzen dira. Gero psikologia eta soziologiaren ekarpenen argitan aztertzen da inauteria. Hurrengo pausoan aurreko ikuspegi horien kritika egiten da, industriaurreko eta are historiaurreko ikusmoldeetara hurbiltzen saiatuz. Kristautasuna, Erromatar Inperioaren erlijio ofiziala izan zen heinean, erabakiorra gertatu zen haren aurreko jaialdi paganoen esanahia finkatzerakoan. Hala eta guztiz ere, egitura eta sinbologia ia unibertsal bat errepikatzen da inauteri jaietan: gazteen iniziazio erritualen egitura eta sinbologia. Azkenik, europar gazte elkarteei begiratzen zaie, eta, ikuspuntu hori oinarri harturik, euskal inauterien multzoa aztertzen da.

Inauteriaren inguruko lehen gogoeta

Inauteri, stricto sensu, festa kristau bat da, garizuma eta balio kristauak goratzeko helburuz -kontrastez goratzeko- egutegian jarria. Esan behar da, kristautasunarentzat, zentzu zaharkitu batea hartu kristautasunarentzat behinik behin, sine die dela garizuma; esateko moduan, bizitza osoa dela "garizuma". Alde guztietan debekua besterik ez zen garai haietan, beharrezkotzat joko zen urtean hiru egun behintzat giza izaera makurraren grinei ihesbidea emateko erabiltzea; inauteri, hortaz, kristautasunaren "asteburua" izango litzateke, zentzu horretan.

Nola interpretatu dira inauteria, mozorroa, dantza, festa... psikologiaren eta soziologiaren ikuspuntutik?. Soziologiak "esklaboaren errebelatzea" bezala hartu du inauteria (festa, oro har), eta psikologia garaikideak, berriz, normalean erreprimiturik egon diren barne-eraginen kanporatzea dela dio. Bi ikuspegi horiek bat datoz hein handi batean, izan ere bietan esaten da, nahiz eta ikuspegi batek gehiago begiratzen dion gizarteari eta besteak gizabanakoari, tentsio gordeen azaleratze bat dela festa. Tentsio horiek beren egarria asetzeko bidea aurkitzen dute, baina kontrol baten barruan beti. Inauterietako lizentziak -"eroen festak" eta horrelakoak-, "ihes-balbulak" baizik ez dira, une bateko errebelatze baimenduak, eguneroko ordena hobeto gorde ahal izateko sistemak, hori baimenduz gero eguneroko ordena hausteko arrisku gutxiago baitago. Ildo filosofiko garaikide baten terminologiaz adierazteko, zera izango litzateke: elementu batzuk aldatzea, egitura bera osorik eta tinko uzteko. Azken batean, moralaren "asteburua" da inauteria psikologiarentzat, eta klase borrokaren "asteburua" soziologiarentzat.

Soziologoek eta psikologoek arrazoi dute. Hala ere, gizarte "historikoei" aplikatzen zaienean, hau da, pentsamendu mota "domestikatu" batean -etekin bat lortzera (Levy-Straus) edo, beste ikuspuntu ez gutxiago egiazko batetik ikusita, egituraren kontrola dutenenentzako lukuruaz produktibitatea lortzera (Marx) bideratua- oinarritutako egitura diakronikoa duten gizarteei aplikatzen zaienean hartu behar da egiazkotzat edo ia egiazkotzat beren teoria. Teoriak, ordea, "hutsune bat luke -faltsua izateaz gainera"- gizarte "prehistorikoei" aplikatzen zaienean: ez du kontuan hartzen zer konpentsatu gutxi legokeela haietan, ezer ez ez esateagatik, eguneroko ordenari dagokionean.

Kristautasunaren eragina herri paganoen kultura eta kultuen tradizioetaraino iristen da. Bi eratako eragina izan zuen kristautasunak tradizio horietan, eta elkarren osagarriak dira eraginak. Lehenik mezua aldatu zuen. Eman dezagun tradizio "primitibo" haiek hizkuntza bat zirela; orduan, esango genuke sintaxia gordetzen utzi ziela kristautasunak, baina semantika arriskuan jartzearen truke. Izan ere, adierazleak nahi bezala erabili eta truka zitezkeen, baina adieraziek eman zezaketen jokoa bateratu egin zen, interpretazio kode bakarra sartu zelarik: zeinu eta seinale bihurtu zen sinboloa. Bigarren aldaketa espazioak eta denborak murriztea izan zen: sinesmen eta usadio "pagano" orain mezu berriz kargatu horiek dira gutxi gorabehera inauterietako egunetara mugatuak geratu zirenak. Horregatik, ez da zaila ikustea berdintasun ugari dagoela festa hauen eta beren adierazpenen (adierazpen dagoeneko bateratuak Europan eta Europaren eragina iristen den eremuetan) eta jai klasikoetako hainbat gertaera eta herri menderatuen errituen artean. Ez da harritzekoa, beraz, inauteriak bere baitan oroitzapen primitiboak, denboraren bahea igaro duten erritu eta mitoak gordetzea; eta baita, neurri batean, egiturak ere, baina adimenekoak, hein batean hilezkor bihurtzea lortu duten arketipoak, zeinetaz ez garen erabat konsziente, aztertzen ez ditugun bitartean.

Argi eta garbi geratzen da hori gure Inauteria -euskal inauteri tradizionala- ikustean. Egia esan, euskal kultura, beste hainbat bezala, kultura historikoa eta kristautua da, eta, beraz, logikoa den bezala, bere "inauteriak" inauteri elementu asko izango ditu (aipatu dugun zentzu bikoitzean). Egin ditugun azterketetan, ordea, ez zaigu axola izan Inauteriak inauteritik zenbat duen argitzea, dituen erritu eta mito "primitiboak" eta beren esanahia argitzea baizik. Ez gara gu horretan ahalegindu garen bakarrak. Beste autore batzuk ere (Gaignebet, esate baterako) saiatu dira antzeko zerbait egiten beste herri eta kultura batzuk aztertu dituztenean, nahiz eta, beharbada, emaitza desberdinak atera. Eta puntu honetan ohar bat egin behar dut: euskal kulturari dagokiona aztertuz ere aurki daiteke pentsamendu unibertsal bat, jai klasikoek eta gero inauteri kristauak berak jaso zituzten motibazio sakon batzuk adierazteko gai dena; zeren eta bai baten eta bai bestearen atzean dagoena hauxe baita: pentsamendu magikoa, erabat desagertu gabe geratu zena, halako "sintoma" baten gisa, kulturaren (kultura ofizialaren, esan nahi da) "eromen" edo "ezinegon" gisa irautea lortu zuena.

Pubertaroko errituak

Euskal inauteri tradizionalaren interpretaziorako proposatu dudan lan hipotesia hau izan da: pentsatu dut erritu arkaiko horiek beren oinarrian heriotzaren eta berpizkundearen ideia iniziatikoa dutela, eta hainbat mailatan eduki ere, baina batez ere "zentzu gogorrean" edo etnologikoan.

Egia esan, proposamen hein batean ironiko batetik abiatu nintzen nire lanetan, Natur Zientzia positiboei gehiago dagokien planteamendua egiten bainuen. Izan ere, Natur Zientziei dagokienean, zailtasun handiena haien objektuen eremua mugatzean dago, gero objektuak elkarrekin erlazionatuko dituzten legeak erabakitzeko. Nik ere objektuen eremua ezarrita hurbildu nahi izan nuen Inauterira, ia puntu guztiak lotzen dituzten eta enuntziatutako hipotesian jartzen ziren legeak aurkitzeko ahaleginetan. Hipotesiaren garapenak Inauteria teoria baten inguruan antolatzea zilegiztatzen zuen, agerpen eta adierazpen diferentziatuak (erraldoi eta mozorroak, esate baterako), subsunzioz, logika aski zehatz bati loturik geratzen zirela.

Oso ondo deskribatu zituen Eliadek (eta subsidiarioki baita Frazerrek eta beste autore batzuk ere) iniziazio errituaren xehetasun guztiak. Iniziazio erritua, oinarrizko forman, gazte puberren heriotz eta berpizkunde sinbolikoa da; gazteek, era horretara, haurtzaroko mundu eme eta emakumezkoena uzten dute (hiltzen dira) eta gizon helduen munduan sartzen dira (berpizten dira).

Errituak, funtsean, hil egingo direla sinetsarazi nahi die (munstro batek, animalia sakratu batek edo abarrek irentsirik), eta gero berpiztu egingo direla gizonen laguntzari esker. Kontu handiz prestatzen da giroa, nobizioak laborriak har ditzan eta zinez berenak egin duela pentsa dezaten. Une erabakiorra iristen denean, eta azken ordua noiz etorriko zaien itxaroten estu eta larri daudela, gizonek dena gezurra dela adierazten diete. Emakumeei eta haurrei (haurrak iniziatu gabeak dira) ez ezer esateko esan ondoren, zaharrek tribuko erlijioaren sekretuak adierazten dizkiete.

Badirudi igarobide hori igarotzeko pasatu behar diren hainbat froga bat datozela inauterietako gai askorekin. Metodo konparatiboa aplikaturik, nahiko erraz baieztatu ahal izan nuen hori. Froga horien artean tratu txar ugari dago: lo egiten, jaten edo edaten ez uztea..., astinaldiak; sasien artetik igaro behar izatea, arbola jakin batzuetara igo beharra; isilik egotera behartzen dituzte, eskuak baliatu gabe ahoarekin jatera; mantaz, zakuz edo abarrez estaltzen dituzte, gorotzez igurzten, edo begiak estaltzen dizkiete. Sua, txinaurriak eta horrelakoak botatzen dizkiete, "erre" egiten dituzte, eta bahitu eta gizonek herria hartzen dute, izua eraginez, abar sutuak boteaz eta dena kez betez. Edabe nazkagarriak ematen dizkiete edatera; pintatu egiten dituzte, iraindu, eraso eta hozka egiten diete. Batzuetan ikuskizun odoltsuak ikustera behartzen dituzte, eta haietan parte hartzera; laborriz beterik daude gazteak, harik eta dena gezurra dela eta odola gezurretan isurtzen dela konturatzen diren arte.

Nobizioei egindako gogorkeria hauetako asko, emakumezkoak eta iniziatu gabeak engainatzearena (trikimailuaren egia sekretuaz inoiz ez baitute jabetu behar) edo emakume jantzizko mozorroaren esanahi iniziatikoa, esate baterako, badirudi oraindik ere hor daudela, ezkutaturik, Inauteriaren hainbat antzezpenen azpian. Esate baterako, landatar giroari loturiko usadio eta sinesmenak izan dituzten Euskal Herriko ia herri guztietan, Inauteri garaia iristen denean, gazte heldueen taldeak, mozorroturik eta taldeka, haurrak eta gaztetxoak (pubertaroaren lehen fasean daudenak) izutzen ibiltzen dira, eta batzuetan zigorrak eta frogak ezartzen dizkiete, gaizgabeak eta onberatasunez beteak askotan, baina oso gustu txarrekoak ere bai batzuetan. Mozorrotuen talde hauek izen asko izaten dituzte, nahiz eta ia guztiak etimologia bakan batzuen inguruan bil daitezkeen. Beren eginkizun nagusiaz gainera, hau da, haurrak izutzeaz gainera, antzerki bitxi batzuk ere irudikatzen dituzte, baina ekintza hauen azpian sumatzen dugun eskematismo iniziatikoaren bidez lotu daitezke bi gauzak. Harrapatutako haurrak eskuak erabili gabe jatera behartzen dituzten jokoak, jazarpenak, puxika, zigor edo makila kolpeak, bustialdiak, lokatzez edo gorotzez igurztea, matxardaz edo propio egindako beste tramankuluren batzuekin atximur egitea, musu "zitalak" ematea, uztai baten barrutik pasaraztea, edo egoera jakin batzuetan edo/eta tresnaren batekin ustekabekoak ematea, edo odola artifizialki isurtzen deneko ordaliak, Inauteriaren elementu komunak dira denak. Larruan "biltze" iniziatikoa, mutilei eskatzen zaien mututasuna, animalien hotsak imitatzea, errituzko ebaki sinbolikoak, behin eta berriz agertzen diren gaiak dira. Froga iniziatikoak pasatu behar dituzten beste kultura batzuetako gazteak gogorarazten dizkigu biziki Ziripotek Lantzen. Ia ibiltzen uzten ez dion lastozko buzo bat soinean duela, aurpegia estalia, bultzaka eta kolpeka, lurretik bueltaka erabiltzen dute Ziripot ibilbide guztian, jendearen garraisi ikaragarrien artean.

Iniziazioaren gai nagusitzat hartuko genukeenak ere leku garrantzitsua izango luke hemen: egia esan, sorreraren mitoa ahalik eta fidelen aurkezteko saioa da. Jainko bat, animalia heroi bat, arbaso mitiko bat edo munstro bat izan zen tribuaren fundatzailea, bera ere hila eta berpiztua, eta beste bizimodu gorenago bat fundatu zuena. Nobizioek prozesu hori errepikatzen dute. Egintza odoltsu batzuk eta tribuaren tradizioetan eskolatzea izaten dira (batzuetan) gertaeraren ardatza. Gainera, Denbora sakratua berpiztu ere egiten da horrela. Erritu hauek eta inauteriak ez dira kasualitatez ospatzen negu amaieran edo udaberri hasieran, hau da, natura berritzen denean. Askotan, arbaso fundatzailea bera da (maskara, panpina edo beste edozein ikonok irudikatzen duena) nobizioak hiltzen, jaten, e.a. egiten dituena, haien patua eta berarena elkartzen dituelarik. Eltzagorraren soinu erlatsak irudikatuko du haren ahots beldurgarria. Zirkunzisioa, hortz bat ateratzea, hatz bat moztea edo bestelako hainbat eskarifikazio izango dira haren "marka" eta hura baden seinale.

Inauterietako pertsonaien izenen azterketa (nahiz zuhurra) eta Inauteri hitzarena berarena (taldekako zirkunzisioa aipa dezake); eltzagorra (heriotzaren orroa?), panpina tradizionalaren eta panpina erretzearen sinbolika (mitologiako jenioak gogorarazten ditu panpinak -jentilak, Basajaun, Olentzaro, Tartalo-, mutiko heroi baten historiari lotuak batzuk: mutikoak ikusten du nola bere adiskidea erraldoiak burruntzian erre eta jaten duen, eta berak animalia jakin batzuen larrua jantzita, edo horrelatsu, lortzen du ihes egitea). Irudi iniziatiko oso gardena da multzo guztia. Elementu hauek guztiak, berriro diot, behin eta berriro bideratzen gaituzte goian aipatu arketipora (arketipo bat, guztiz inkonszienteki - baina bai bitxia!- geure haurtzaroan Bilbon, Arriaga antzokiaren aurrean, irensten gintuen Gargantua izugarri haren irudian berpiztu dena). Bitxia da ere Gaskuen, esate baterako, "txatxuek" izutzen dituzten haurrek beren abestietan hatza eta hortza aipatzea...

Iniziazio heroikoak

Pubertaroko errituez aparte, iniziazio erritu berezi bat aipatu behar dugu: iniziazio heroikoa. Iniziazio heroikoak nahitaezko baldintza dira gerlarien kofradia sekretu bateko (Männerbünde) partaide izateko, edo grazia egoera berezi bat lortzeko (azti, gerlari, errementari).

Iniziazio guztietan bezala, "männerbünd" izan nahi duenak edo nortasun mistiko bat nahi duenak heriotzaren eta berpizkundearen misterioari men egin behar dio. Horregatik, iniziazio heroikoaren ezaugarri benetakoa eskatzaileak hilezkortasunaren bila egiten duen regressus ad uterum edo descensus ad Inferos da. Heroiak Ama Handiaren sabelera itzuli behar du hango arriskuei aurre egitera: sinbolika honetan Heriotzaren jaikosa eta Hilen Andre bezala agertzen da Lurra (Eliade). Horren atzean, berez, emakumearenganako beldurra ezkutatzen da: emakumearen sexualitateak eta amatasunak alderdi irensle bat dute gizon primitiboarentzat. Horregatik, umetokian sartu eta hango labirinto nahasi eta kaotiko arriskuz beteetatik onik igarotzeko gai izan behar du heroiak. Hilentzako frogak dira: gainditzen dituenak Arbasoen komunitateko kide izatea lortzen du. Haiekin batera, hilezkor egiten da.

Iniziazio heroikoaren eskemak eredu aski finkoa du: Amaren umetokia "eremu biribilaz" edo "eremu triangeluarraz" adierazten da. Txabola iniziatikoak ere helburu hori du, eta aspaldiko garaietan, leizeak eta zirrikitu naturalak ere erabiltzen ziren horretarako. Leku horietan erakutsi behar izaten zuten hautagaiek beren trebezia eta oinazearen kontrako erresistentzia. Maskaren bidez, animalien maskaren bidez batez ere, irudikatzen dira Arbasoak, eta sartuberriek beren giza izaera aldatu eta pizti basati bihurtu beharko dute. Europan, otso, hartz edo azeri bihurtzen ziren Männerbünde-ko kideak, eta emakumeen artean eta elkarte sekretuan parterik ez zutenen artean izua eragiten zuten. Animali harrapariekin zuten anaitasuna nabarmentzeko, halako eskubide bat zuten harrapaketak egiteko, eta negu bukaeretan erasoak jo eta ganadua harrapatzen zuten.

Likantropiaren fenomenoaren ondoan, hor dago sugar mistikoaren gaia ere, gerlariaren edo aztiaren oldar estatikoa alegia. Giza izaera aldatu duelarik, heroia "sutu", "berotu" egiten da, eta bere izate sakratuaren sakonenetik datorren indar misteriotsu eta geldiezin batek hartzen du. Gerlaria eta aztia "suaren jaunak" dira. Baina errementaria ere plano sinboliko eta erlijioso horretan kokatu behar da: berak ere gizon hautatuek "wut"-aren bidez beren barruan lortzen duten su hori bera lantzen du. Horregatik da hain garrantzizkoa errementariaren presentzia Männerbünd motako errituetan. Bera aukeratu zuten arbasoek bere jakituria eta misterioak ondorengoei erakusteko, eta, hala, zaldizko manikia ferratuko du, "hil" egingo du eta ondoren "berpiztu" egingo du, berotasunez beterik eta indar magiko izugarri baten jabe. Ferratzearen erritua derrigorrezkoa zen Eskandinavian eta Alemaniako iparraldean gizonen Elkarte Sekretuetan sartzeko. Heroiak Arbasoen espiritua hartzen duenekoa berotasunaren bitartez adierazten da.

Euskal kultura tradizionaleko inauteriak erritugrafia honen "hondar" asko gordetzen ditu: gazte talde asko ibiltzen da neskak eta haurrak izutzen, lehen esan den bezala; maskararen bidez ezkutatzen dute beren nortasuna; azeriaren edo otsoaren jokabidea imitatzen dute, eta oilategiko animaliak eta produktuak lapurtzen dituzte; gerlari eta zaldunen trebezia erakusten dute, eta aurreko puntuarekin zerikusi handia du honek, hegazti batzuk akabatuz erakusten baitute trebezia hori; ezpata-dantzak eta beste dantza berezi batzuk dantzatzen dituzte; festa egun batzuetan herriak "hartzen" dituzte... Gero, inauterietatik apartexeago, nahiz eta batzuetan horien mugetan ibili, gremioen elkarteak izaten dira (harginak, errementariak), "lanbidearen sekretuak" edo hizkuntza sekretuak erakusten dituztenak. Maskaradun batzuk ere erabiltzen dituzte hizkuntza sekretuak. Iniziazio heroikoaren formula oso zaharrak sumatzen dira oraindik, esate baterako, Zuberoako "Maskaradetan" edo Adunako eta beste herri batzuetako "Axeri dantzan". Iparraldeko dantzetan, "Entseinaria" eta bere azti aliatuak une batean eremu biribilean sartzen dira literalki; inguratzen dituen katearen muturrak bildu egiten dira haiek barruan harrapatzeko, baina, barruan geratu arren, ihes egitea lortuko dute beren jauzi harrigarriei esker. Geroago "Zamalzain" ferratzen dute; inork ezin dio eutsi; erren egiten du... bere iniziazioaren aztarnak erakusten ditu. Adunako "axeriek" lapurretak egiten dituzte baserrietan, eta gero plazan elkartzen dira garai batean iniziazio izan ziren pantomimak egiteko: "buruzagiak" sudurrean iztupa sartu eta su ematen dio; suzko uztai batetik zehar igarotzen dira, ferratu egiten dituzte... "Orratzakoa" izeneko dantzan ilaran jartzen dira, hanka-zabalka; bakoitzak tunek horretatik pasatu beharko du, lauoinean, besteen ostiko eta kolpeen artean, eta eskuan daukan orratzarekin nola edo hala defendatu beharko du. Azken muturrera iristen denean, ilararen puntan dagoen dantzariak galtzarbeetatik helduta ateratzen du hankartetik, erdituko balu bezala. "Axeri dantza" oilar jokoarekin bukatzen zen. "Axeriek" zaldun gerlarien trebezia erakutsi behar izaten zuten plazaren erdian.

Euskal mitolokiako eguzki-heroiek ere (Kanilo, Kukubiltxo eta beste) iniziazio eredu honekin zerikusi garbia duen ehundura sinbolikoa erakusten dute (arrainak irentsia izatea, gaizkiaren (deabruaren) indarraren kontrako borroka, eta azken garaipena). Inauteriaren sustraiak autore positibistek uste baino arkaikoagoak (eta arkanoagoak!) dira.

Zuberoako maskaradak

Antzinakotasun horren froga argiagoa emateko, Zuberoako Maskaraden azterketa egin beharko genuke. Osotasunetik zatira igarotzen gara horrela. "Maskaradak" dira, dudarik gabe, adituen interpretazio eta iruzkin gehien merezi izan duten euskal inauterien adierazpenak. Eta ez da kasualitatea. Dantzarien mugimendu korapilatsuak, haietako askoren animalia nortasuna, haien pantomima bitxiak, sinbolozko itsaso bat osatzen dute, labirinto bat, zeinaren primitibismoa begien bistakoa baita.

Ezin gara luzatu Maskaradetako pertsonai guztiak deskribatzen. Oso ezagunak dira, bestalde. Gogora dezagun, soilik, alderdi kontrajarriek eta kontrakotasun oinarrizkoek osatzen dutela haien egitura. Erraz antzemateko modukoa da "gorrien" eta "beltzen" arteko aldea; bakoitzak forma askotako kontzeptu antagonikoak adierazten ditu bestearekiko. Nik arrazoitutako interpretazioa baino lehenagokoetan ere ez naiz luzatuko. Autore autoktonoek -aitortu beharra dago- arazoari gainetik baizik ez zioten begiratu, azalean geratu ziren, gaur egun onargarri ez diren aurreiritzien erruz batzuetan. Kanpotarren beste interpretazio batzuk ere ez dute zorte hobea izan, "txispa" pixka bat gehixeago erakutsi arren. Esate baterako, Frazerren teoria magiko-animistak aplikatu zituen Viotel Alforrek, eta landareen espirituen dantza bitxi bat ikusi nahi izan zuen Zuberoan. Interesgarriagoa da beste iritzi batek iradokitzen zuena, hau da, herri primitiboen antolaketa totemiko baten hondarrak liratekeela adierazpen hauek, baina berehala errefusatu zen ideia hori (cf. Caro Baroja). Nik bide hau hartu nuen, nahiz eta korronteen kontra joan. Totemismoari buruzko teoria klasikoak kontuan hartuz gero, zaila zen ondorioak ateratzea edo Maskaradak sistemaren barruan kokatzea, baina totemismoaren ideia modernoagoek, Lévi-Straussek adierazitakoak batez ere, analisirako tresna funtsezkoa eman zidaten.

Maskaradei analisi estrukturalaren metodoa aplikaturik, hau da, irakurketa bertikal bat eginda, benetako pentsamendu totemiko bat osatzen zutela ikusi ahal izan nuen, pentsamendu basati bat, sinbolo balioanitzezko logika natural bat, terminoen kontrakotasunean bermaturik funtzionatzen duena, eta, besteak beste, gizarte ordena koherente bati eustea helburu duena. Zentzu honetan, antzezpenaren atzean exogamia dagoela ere esan genezake: aniztasun naturalean oinarriturik, gizonek maila desberdinetako bereizketa kulturalak egiten dituzte elkarren artean, eta gizartea sendotzen eta ordenatzen duen tratu sistema bat indartzen. Zentzu berean (bertikalean), munduaren ikuspegi bat ematen duten adierazpen gisa ikus daitezke Maskaradak; ikuspegi horrek bere burua elikatzea luke helburu; aurre egiten die historiaren eboluzioaren erasoei; Maskaradek egitura adierazten dute gertaeren aurrean, sinkronia diakroniaren aurrean. Horrek guztiak denboraren ideia berezi samar bat sustatzen du: beraren gainera tolesten den denbora bat, espazio bihurtua, ziklikoa edo aldizkakoa ez den berrikuntza nahi oro zulo beltz batek bezala irensteko gai den zirkulu bat.

Beste irakurketa batek (horizontala oraingoan) berriro iniziazioaren errituarekin harremanetan jartzen zituen Maskaradak. Pubertaroko iniziazioarekin, alde batetik, baina aztien iniziazioarekin batez ere. Zuberoako dantzari nagusiek aztia ordezkatzen dute. Zamalzaina, zaldi-gizona, Ama Lurraren magia eta sakratutasuna lortzeko infernuetara sinbolikoki jaisten den azti bat da. Euskal Herriko kultura tradizionaleko mito, erritu eta sinbolo batzuk Zuberoakoa ez dela kasu bakarra baieztatzen dute, haietan ere aztikeriaren gaia agertzen baita. Euskaldun primitiboen aztikeria honek jasotzen dituen gaietan era askotako eragin kulturalak sumatzen dira. Nekazarien kultura matriarkalak eta ehiztarien kultura patriarkalak nahasten dira, eta bakoitzak bere marka ezaugarria utzi du.

Datu bilduma labur honek biltzen du gaingiroki euskal inauteri tradizionalarentzako egiten dudan proposamen hermeneutikoa. Egia esan, etnologia era honetan berregitea aski arrazoi litzateke herri honetako antropologiaren seme heretikoen artean sar nazaten. Eta azkenik nire esker ona agertu nahi diot Juan Garmendia Larrañagari, haren etnografiako lan gaindiezinengatik izan ez balitz, ezingo nituelako nire ikerketak burutu.

Bibliografia

Autorearen bibliografia garrantzitsuena gai honi dagokionean: HORNILLA, T. (1987): Sobre el carnaval vasco. Txertoa, Donostia; HORNILLA, T. (1988): Zamalzain el chamán y los magos del carnaval vasco. Txertoa, Donostia; HORNILLA, T. (1989): La mujer en los ritos y mitos vascos. Txertoa, Donostia; HORNILLA, T. (1991): Los héroes de la mitología vasca. Antropología y psicoanálisis. Mensajero, Bilbo, eta, batez ere, HORNILLA, T. (1990): El carnaval vasco interpretado. Mensajero, Bilbo. Iniziazioari buruz: ELIADE, M. (1975): Iniciaciones místicas. Taurus, Madrid, eta ELIADE, M. (1982): El chamanismo y las técnicas arcaicas del éxtasis. Fondo de Cultura Económica, México.